Jijamata Jayanti- राजमाता जिजाबाई शहाजी भोसले (१२ जानेवारी इ.स. १५९८ – १७ जून, इ.स. १६७४) या मराठा साम्राज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या माता होत्या. त्यांना राजमाता, राष्ट्रमाता, जिजाबाई किंवा जिजाऊ या नावांनी ओळखले जाते. जिजाबाईंचे वडील सिंदखेडचे सरदार लखुजी जाधव आणि आई म्हाळसाबाई होत्या. जाधव यादव घराण्याचे वंशज होते. डिसेंबर इ.स. १६०५ मध्ये जिजाबाईंचा विवाह शहाजीराजांशी दौलताबाद येथे झाला.
- Jijamata Jayanti निमित्त त्यांचे शौर्य, सद्गुण, आणि दूरदृष्टी
- स्वराज्य स्थापनेत त्यांची भूमिका
- स्वराज्याच्या वाढीसाठी योगदान
- धार्मिक आणि सामाजिक योगदान
- जिजाबाईंची शिकवण आणि परंपरा
- शेवटचा टप्पा
- जगाला दिशा देणारी जगत्जननी राष्ट्रमाता जिजाऊ माँसाहेब
- किल्ल्यांची कूटनीती
- आदिलशाहीला जबरदस्त प्रत्युत्तर
- स्वराज्याचे चार धाम
- मुत्सद्देगिरीचे प्रभाव
- जीवनभराचा ध्यास
- मृत्यू
Jijamata Jayanti निमित्त त्यांचे शौर्य, सद्गुण, आणि दूरदृष्टी
जिजाबाई त्यांच्या शौर्य, सद्गुण, आणि दूरदृष्टीमुळे प्रसिद्ध होत्या. त्या कुशल घोडेस्वार होत्या आणि तलवारबाजीची त्यांना उत्तम जाण होती. शिवाजी महाराजांच्या लहानपणीच त्यांच्या शिक्षण, संस्कार आणि राजकारणाची सुरुवात जिजाबाईंनी केली. त्यांनी वारकरी संतांच्या उपदेशांचा आणि पारंपरिक सामाजिक तत्त्वज्ञानाचा प्रभाव शिवाजी महाराजांवर घडवला. यामुळे महाराजांच्या राजकारणात समता, न्याय, आणि बंधुभावाचे तत्त्व ठळकपणे दिसून आले.
स्वराज्य स्थापनेत त्यांची भूमिका
शिवाजी महाराज १४ वर्षांचे असताना पुण्याची जहागीर त्यांना सुपूर्त झाली. त्या काळात पुण्याची अवस्था फार वाईट होती. जिजाबाईंनी तेथील पुनर्विकासाचे कार्य हाती घेतले. शेतजमिनी पुन्हा नांगरल्या, लोकांना स्थैर्य दिले, आणि पुण्याला नवजीवन दिले.
शिवरायांच्या शिक्षणासाठी त्यांनी कुशल व्यक्तींची नेमणूक केली, तसेच त्यांना राजकारण, युद्धतंत्र, आणि शस्त्रास्त्रांचे प्रशिक्षण दिले. त्यांनी स्वतःही राजकारणात भाग घेत शिवरायांना मार्गदर्शन केले.
स्वराज्याच्या वाढीसाठी योगदान
शिवाजी महाराज मोठ्या मोहिमांवर असताना जिजाबाई स्वराज्याचा कारभार स्वतः सांभाळत असत. त्यांनी खलबते चालवली, तंटे मिटवले, आणि स्वराज्याच्या सीमांचे संरक्षण केले. शिवाजी महाराज आग्र्याच्या कैदेत असताना, त्यांनी स्वराज्याची सीमा वाढवत रांगणा किल्ला जिंकून घेतला.
धार्मिक आणि सामाजिक योगदान
धर्मपरिवर्तनाच्या विरोधात जिजाबाई ठाम उभ्या राहिल्या. बजाजी निंबाळकरांच्या धर्मात परतण्यास मदत करून त्यांनी हिंदू धर्माच्या रक्षणासाठी मोठे कार्य केले. त्यांनी पुण्यात कसबा गणपती, केवरेश्वर, आणि तांबडी जोगेश्वरी मंदिरांचा जीर्णोद्धार केला.
जिजाबाईंची शिकवण आणि परंपरा
जिजाबाईंनी शिवाजी महाराजांना केवळ कर्तृत्वाची प्रेरणा दिली नाही, तर त्यांना न्याय, समता, आणि राष्ट्रहिताची शिकवणही दिली. त्यांच्या दूरदृष्टीमुळे शिवाजी महाराज एक सक्षम आणि धैर्यवान शासक बनले.
शेवटचा टप्पा
जिजाबाईंनी उतारवयातही स्वराज्याच्या जबाबदाऱ्या मोठ्या कौशल्याने पार पाडल्या. त्यांच्या मार्गदर्शनाने शिवाजी महाराजांनी अफजलखानाचा पराभव, आग्र्याच्या कैदेतून सुटका, आणि स्वराज्य विस्तार यांसारखी मोठी कार्ये केली. त्यांचे योगदान मराठा साम्राज्याच्या स्थापनेत अनमोल ठरले.
जगाला दिशा देणारी जगत्जननी राष्ट्रमाता जिजाऊ माँसाहेब
राष्ट्रमाता जिजाऊ माँसाहेब यांच्या दूरदृष्टीने आणि मुत्सद्देगिरीने हिंदवी स्वराज्य निर्मितीचा पाया घातला. त्यांच्या प्रेरणेने रायरेश्वर पठारावरील रोहिडेश्वर मंदिरात वीर बाजी पासलकर, तानाजी मालुसरे यांसारख्या 600 तरुणांनी स्वराज्य स्थापनेची शपथ घेतली. जिजाऊंच्या मार्गदर्शनाखाली पहिला विजय तोरणा किल्ल्यावर मिळवला गेला. आदिलशाहीचा किल्लेदार किल्ला सोडून पळून गेल्याचे जिजाऊंनी चातुर्याने कळवले. त्यानंतर नरसाळा आणि चाकणचे किल्लेदारही स्वराज्यात सामील झाले. हे सर्व रक्ताचा एकही थेंब न सांडता घडले, ज्यामुळे जनतेचा स्वराज्यावरचा विश्वास दृढ झाला.
किल्ल्यांची कूटनीती
जिजाऊंनी शिवाजी महाराजांना किल्ल्यांचे महत्त्व पटवून दिले. पुरंदर किल्ल्याची आवश्यकता समजावून, ऐन दिवाळीच्या दिवशी पुरंदर किल्ला स्वराज्यात घेतला. दिवाळीचा आनंद जिजाऊंच्या उपस्थितीत शिवरायांनी साजरा केला. पुढे आदिलशाहीचा संशय शहाजीराजांवर येताच, त्यांना कैद करण्यात आले. परंतु, जिजाऊंच्या सल्ल्यानुसार शिवाजी महाराजांनी मुत्सद्देगिरी वापरत मोगलांशी संपर्क साधला, ज्यामुळे शहाजीराजांना आदिलशाहीने मुक्त केले.
आदिलशाहीला जबरदस्त प्रत्युत्तर
आदिलशाहीने शिवाजी महाराज आणि संभाजी राजांविरोधात मुर्रादखान व फतेहखान यांना पाठवले. मात्र, मल्हार कावजींच्या नेतृत्वाखालील मावळ्यांनी फतेहखानाचे सैन्य नेस्तनाबूत केले. खानाचा खजिना, घोडे, आणि शस्त्रे स्वराज्यात सामील झाली. पुरंदर आणि सुभानमंगळ किल्ल्यावरही शिवरायांनी विजय मिळवला. शिवाजी महाराजांच्या हल्ल्यांनी आदिलशाहीला धक्का दिला, तर जिजाऊंच्या सूचनेवरून संभाजी राजांनी इतर हिंदू राजांना एकत्र करून फर्राबखानाचा पराभव केला.
स्वराज्याचे चार धाम
जिजाऊ माँसाहेबांनी स्वराज्य सुरक्षित ठेवण्यासाठी चार ठिकाणी चार शक्तिस्थळांची स्थापना केली:
- कर्नाटक प्रांतात: शहाजीराजे छोट्या हिंदू राजांना एकत्र करत त्यांच्या सहकार्याने कर्नाटकात स्वराज्य वाढवत होते.
- बंगळूर येथे: संभाजी राजांना 15,000 फौजेसह कारभाराची जबाबदारी सोपवली.
- तंजावरमध्ये: सावत्र मुलगा व्यंकोजी राजे सुरक्षित ठेवले.
- राजगड राजधानी: जिजाऊंनी राजगड अभेद्य बनवून शिवाजी महाराजांना सुरक्षित ठेवले.
मुत्सद्देगिरीचे प्रभाव
जिजाऊ माँसाहेबांच्या कणखर नेतृत्वामुळे हिंदवी स्वराज्याच्या स्थापनेत सातत्य राखले गेले. त्यांनी शिवाजी महाराजांना प्रोत्साहन दिले, रणनीती आखली, आणि स्वराज्य उभे करण्यासाठी शहाजीराजे, संभाजी राजे, आणि व्यंकोजी राजेंना वेगवेगळ्या जबाबदाऱ्यांमध्ये गुंतवले. त्यांच्या निर्णयांमुळे आदिलशाही आणि मोगलांशी लढणाऱ्या स्वराज्याला दृढता प्राप्त झाली.
जीवनभराचा ध्यास
जिजाऊंनी वडील लखुजीराव जाधव यांचा निघृण वध पाहिल्यानंतर हिंदवी स्वराज्य निर्मितीचा संकल्प केला. त्यांनी आपल्या ध्येयासाठी कधीही सावधगिरी सोडली नाही. त्यांच्या अथक प्रयत्नांमुळे हिंदवी स्वराज्याचा पाया मजबूत झाला आणि पुढील पिढ्यांसाठी स्वतंत्रतेचा आदर्श ठरला. जिजाऊ माँसाहेबांचे जीवन हे नुसतेच प्रेरणादायी नाही, तर ते हिंदवी स्वराज्य स्थापनेतील महत्त्वपूर्ण अध्याय आहे.
मृत्यू
१७ जून १६७४ रोजी राष्ट्रमाता जिजाऊ माँसाहेब यांचे निधन किल्ले रायगडाच्या पायथ्याशी असलेल्या पाचाड गावात झाले. त्यावेळी छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेकाला अवघे बारा दिवस झाले होते. जिजाऊ माँसाहेबांच्या निधनामुळे स्वराज्यात शोककळा पसरली, आणि शिवरायांनी आपल्या मार्गदर्शकाचा आणि प्रेरणेचा आधार गमावला. त्यांच्या अमूल्य योगदानामुळे जिजाऊ माँसाहेबांचे स्मरण आजही मराठी जनतेच्या हृदयात अढळ स्थान ठेवून आहे.
आमचे अन्य ब्लॉगपोस्ट :
