भारत हा कृषिप्रधान देश असून, येथे अनेक सण शेतीशी निगडित आहेत. मकरसंक्रांत- (Makarsankrant) हा सण त्यापैकीच एक महत्त्वाचा सण आहे. हा सण सूर्याच्या मकर राशीत प्रवेश करण्याच्या दिवशी साजरा केला जातो. हिंदू पंचांगानुसार पौष महिन्याच्या शेवटी आणि ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार साधारणतः १४ किंवा १५ जानेवारी रोजी मकरसंक्रांत साजरी होते.
मकरसंक्रांतीचे Makarsankrant ज्योतिषीय महत्त्व
दरवर्षी २१-२२ डिसेंबरला सूर्याची किरणे पृथ्वीच्या दक्षिण भागावर पडतात, ज्यामुळे उत्तरायणाची सुरुवात होते. मकरसंक्रांतीला सूर्य धनू राशीतून मकर राशीत प्रवेश करतो. या दिवसापासून दिवस मोठे होण्यास सुरुवात होते, ज्याला हिंदू धर्मात अत्यंत शुभ मानले जाते.
प्राचीन परंपरांचा वारसा
महाभारतात उत्तरायणाचे महत्त्व नमूद केले आहे. कुरु वंशाचे संरक्षक भीष्म यांनी उत्तरायणाची वाट पाहत प्राणत्याग केला होता. भारतीय संस्कृतीत उत्तरायणाचा काळ शुभ मानला जातो आणि धार्मिक कार्यांसाठी उत्तम मानला जातो.
मकरसंक्रांतीचे सांस्कृतिक आणि सामाजिक महत्त्व
मकरसंक्रांती हा फक्त धार्मिक सण नाही तर सामाजिक सणही आहे. या दिवशी “तिळगूळ घ्या आणि गोड गोड बोला” हा संदेश देऊन आपुलकी आणि स्नेह वृद्धिंगत केला जातो. विवाहित स्त्रिया हळदी-कुंकू समारंभ आयोजित करतात, ज्यामध्ये त्या वाण म्हणून वड्या, साड्या, आणि इतर वस्त्र देतात.
भोगी आणि बोरन्हाण– Bhogi
मकरसंक्रांतीच्या आदल्या दिवशी भोगी साजरी केली जाते. या दिवशी बाजरीची भाकरी, तीळ, मूग डाळ, लोणी, आणि शेंगभाज्यांची भाजी खाल्ली जाते. लहान मुलांसाठी बोरन्हाण आयोजित केला जातो, ज्यामध्ये हलव्याचे दागिने, बोरे, हरभरे, आणि गोड पदार्थ लुटले जातात.
विविध प्रांतांतील साजरी करण्याची पद्धत-Makarsankrant
उत्तर भारत
पंजाब आणि हरियाणामध्ये “लोहडी” नावाचा सण संक्रांतीच्या आदल्या दिवशी साजरा होतो. शेकोटीभोवती गाणी गायली जातात आणि तांदूळ, तीळ, ऊस शेकोटीत अर्पण केला जातो.
पश्चिम भारत
महाराष्ट्रात तिळगुळाचे महत्त्व आहे. गुजरातमध्ये हा सण “उतरायण” म्हणून साजरा केला जातो. या दिवशी पतंग उडवण्याची परंपरा आहे.
दक्षिण भारत
तामिळनाडूमध्ये पोंगल हा सण मकरसंक्रांतीच्या निमित्ताने साजरा होतो. तीन दिवस चालणाऱ्या या सणामध्ये शेतकरी शेतात आलेल्या धान्याचा उत्सव साजरा करतात.
नेपाळ आणि इतर देश
नेपाळमध्ये मकरसंक्रांतीला “माघे संक्रांती” म्हटले जाते. थायलंडमध्ये “सोंगक्रान”, तर म्यानमारमध्ये “थिंगयान” या नावाने साजरा केला जातो.
अन्न, आरोग्य आणि परंपरा
थंडीच्या काळात शरीराला उष्णता आणि ताकद देण्यासाठी तिळाचे पदार्थ खाल्ले जातात. तिळगूळ ही फक्त परंपरा नाही, तर आहारदृष्ट्याही अत्यंत महत्त्वाचा आहे. तिळाच्या स्निग्धतेने आणि गुळाच्या गोडव्याने माणसांमधील स्नेह वृद्धिंगत होतो.
यात्रा आणि मेळे
मकरसंक्रांतीला Makarsankrant गंगासागर मेळा, शबरीमला मंदिरातील मकरज्योतीचे दर्शन, आणि प्रयागराजमधील कुंभमेळा यांसारखे उत्सव लाखो भाविकांना आकर्षित करतात.
संक्रांतीचा संदेश
मकरसंक्रांत- Makarsankrant हा केवळ सण नसून तो निसर्ग, परंपरा, आणि आपुलकी यांचा समन्वय आहे. या सणाच्या निमित्ताने नाती दृढ होतात आणि समाजात आपुलकी निर्माण होते. त्यामुळे हा सण भारतीय संस्कृतीतील एक महत्त्वाचा सण मानला जातो.
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सोशल मिडिया साईट “X” च्या माध्यमातून भोगी च्या शुभेच्छा दिल्या आहेत.
आमचे अन्य ब्लॉग :
वसुबारस: गोमाता आणि गोवंशाबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणारा पर्व – Vasubaras 2024
