भारताचे पंतप्रधान नरेन्द्र मोदी (Narendra Modi) यांनी ब्रिटनमधील सुप्रसिद्ध उद्योगपती, समाजसेवक आणि भारताशी घनिष्ठ संबंध ठेवणारे श्री स्वराज पॉल (Swaraj Paul) यांच्या निधनावर सखोल दुःख व्यक्त केले आहे. श्री स्वराज पॉल यांचे निधन झाल्याने उद्योग, समाजसेवा आणि भारत-युनायटेड किंगडम या दोन्ही देशांमधील मैत्रीपूर्ण संबंधांमध्ये अतुलनीय एक व्यक्तिमत्त्व कमी झाले आहे. ब्रिटनमध्ये त्यांनी उघड्या मनाने उद्योगसृष्टीला मोठे योगदान दिले तसेच समाजहितासाठी त्यांच्या कार्याची मोठी प्रशंसा केली जाते. पंतप्रधान मोदी यांनी आपल्या ट्विटमध्ये म्हटले आहे की, स्वराज पॉल यांनी भारताशी संबंध अधिक सुदृढ करण्यासाठी जे कार्य केले, ते सेवा कार्य आणि मैत्रीचे स्मरण सदैव ठेवले जाईल. मोदी यांनी स्वराज पॉल यांच्याबरोबरच्या अनेक भेटी-गाठींचे स्मरण केले आणि त्यांच्या आठवणीतून प्रेरणा घेतो, असेही पुढे त्यांनी लिहिले. स्वराज पॉल यांचे जीवन कार्य आणि त्यांच्या विविध क्षेत्रातील योगदान अनेकांसाठी प्रेरणास्रोत राहिले. त्यांचा आपल्या दोन्ही राष्ट्रांशी असलेले अनन्यसाधारण नाते कायम स्मरणात राहील.
श्री स्वराज पॉल (Swaraj Paul): उद्योग, समाजसेवा आणि भारत-युनायटेड किंगडम युतीतील एक प्रेरणादायी व्यक्तिमत्त्व
जीवन परिचय :
श्री स्वराज पॉल (Swaraj Paul) यांचा जन्म १८ फेब्रुवारी १९३१ रोजी जालंधर (पंजाब, ब्रिटिश इंडिया) येथे झाला. त्यांचे वडील पयर लाल हे लहान फाउंड्रीचे संचालन करणारे, जेथे स्टीलचे बकेट आणि कृषी उपकरणे तयार व्हायची. त्यांची आई मोंगवती होत्या. मूलभूत शिक्षण त्यांनी जालंधरमधील लब्बू राम डोआबा स्कूलमध्ये घेतले. पुढे फॉर्मन ख्रिश्चन कॉलेज, लाहोर आणि डोआबा कॉलेज, जालंधर येथे शिक्षण झाले. त्यानंतर त्यांनी अमेरिकेतील प्रतिष्ठित Massachusetts Institute of Technology (MIT) मध्ये यांत्रिक अभियांत्रिकी शाखेत BSc, MSc आणि MechE पदवी प्राप्त केली.
व्यावसायिक कारकीर्द व Caparo Group :
MIT नंतर स्वराज पॉल (Swaraj Paul) कौटुंबिक व्यवसाय ‘Apeejay Group’मध्ये सामील झाले, परंतु १९६६ मध्ये मुलगी अंबिका यांच्या ल्यूकीमियाच्या उपचारासाठी त्यांनी यूकेला स्थलांतर केले. दुर्दैवाने, अंबिका चार वर्षांची असताना त्यांचा मृत्यू झाला. यानंतर स्वराज पॉल यांनी यूकेमध्ये स्थायिक होण्याचा निर्णय घेत १९६८ मध्ये ‘Natural Gas Tubes’ या छोट्या उद्योगातून Caparo Group ची स्थापना केली. Caparo Group नंतर UKतील आघाडीच्या स्टील उत्पादक आणि वितरकांपैकी एक कंपनी बनली. कंपनीने उद्योगांचे विस्तार भारत, उत्तर अमेरिका, कॅनडा आणि मध्य पूर्वेत केला. विविध क्षेत्रांमध्ये जसे की ऑटोमोटिव्ह, ऊर्जा, लॉजिस्टिक्स, फायनान्शियल सर्व्हिसेस आणि हॉस्पिटॅलिटीमध्ये त्यांनी पायाची नोंद घेतली.
समाजसेवा आणि मान्यताः
- १९७५ मध्ये त्यांनी ‘Indo-British Association’ स्थापन करा, ज्याचा उद्देश भारत व ब्रिटनमधील संबंध अधिक मजबूत करणे होता. त्यांनी याचा अध्यक्ष म्हणून काम केले. स्वराज पॉल (Swaraj Paul) यांना १९७८ मध्ये ब्रिटिश राणीने नाइटहुडचा सन्मान देऊन गौरविण्यात आले. १९९६ मध्ये त्यांना Life Peer म्हणून House of Lords मध्ये Baron Paul of Marylebone, City of Westminster या पदावर नियुक्त करण्यात आले.
- २००८ मध्ये Deputy Speaker आणि २००९ मध्ये Privy Council चे सदस्य म्हणून त्यांची निवड झाली. भारत सरकारने १९८३ मध्ये त्यांना पद्म भूषण पुरस्काराने सन्मानित केले.
- शैक्षणिक क्षेत्रातही त्यांचे योगदान मोठे आहे; University of Wolverhampton चे Chancellor (१९९८ पासून) आणि University of Westminster चे Chancellor (२००६-२०१४) म्हणून त्यांनी सेवा दिली. त्यांनी MIT साठी Swraj Paul Theatre आणि शिष्यवृत्त्यांची स्थापना केली.
उद्योग क्षेत्रातील सहभाग आणि धोरणात्मक बदल
१९८० च्या दशकात Escorts Group आणि DCM सारख्या कंपन्यांमध्ये hostile takeover चा प्रयत्न केल्यामुळे “Bombay Club” या भारतीय उद्योगांसाठी संरक्षणात्मक संघटनेची निर्मिती झाली, ज्यामध्ये त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली.
वैयक्तिक जीवन
स्वराज पॉल (Swaraj Paul) यांचा विवाह अरुणा विज यांच्याशी १९५६ मध्ये झाला, ज्यांचे वर्णन “कोलकतेतील सर्वात सुंदर मुलगी” असा केला जातो. त्यांना दोन मुलं होते — दुर्दैवाने मुलगी अंबिका ल्यूकीमियामुळे निधन पावली, मुलगा अंगद यांचाही २०१५ मध्ये मृत्यू झाला आणि पत्नी अरुणा यांचा २०२२ मध्ये मृत्यू झाला. यापुढे स्वराज पॉल यांनी अनेक चॅरिटेबल कामे सुरू ठेवली. २०२३ मध्ये त्यांनी Indian Gymkhana Club, लंडनमध्ये ‘Lady Aruna Swaraj Paul Hall’ यांचे उद्घाटन केले.
निधन आणि वारसा
२१ ऑगस्ट २०२५ रोजी, लंडनमध्ये वयाच्या ९४ व्या वर्षी स्वराज पॉल यांचे निधन झाले. Sunday Times Rich List २०२५ मध्ये ते UK मधील ८१व्या श्रीमंत व्यक्ती म्हणून ते नमूद झालेले होते, त्यांच्या संपत्तीची किंमत किमान २ अब्ज पाउंड होती.
स्वराज पॉल यांनी समाजातील विविध क्षेत्रांत अमिट ठसा उमटवला, उद्योग, सामाजिक बांधिलकी आणि शैक्षणिक योगदानामुळे त्यांचा वारसा अनेक पिढ्यांसाठी प्रेरणादायी राहील.
सारांश
श्री स्वराज पॉल (Swaraj Paul) हे उद्योगजगतातील एक चमकदार उदाहरण होते, ज्यांनी सामाजिक बांधिलकी आणि शैक्षणिक उन्नतीतही फार महत्त्वाची भूमिका बजावली. त्यांच्या आयुष्याचा प्रवास हे शिकवतो की, कोणतेही दुःख समाजासाठी योगदान देण्यासाठी अडथळा ठरू शकत नाही. त्यांच्या कार्यामुळे भारत आणि ब्रिटन यांच्यातील मैत्री दृढ झाली, ज्याचा फायदा अनेकांना झाला आहे.
जर तुम्हाला त्यांच्या Ambika Paul Foundation, शिष्यवृत्ती योजना किंवा Caparo Group च्या सामायिक प्रकल्पांविषयी अधिक माहिती हवी असेल, तर जरूर विचारा. आम्हला कमेंट करा आम्ही नक्की त्यावर लेख घेऊन येवू
या महान व्यक्तिमत्त्वाचा जीवनप्रवास आणि कार्य सगळ्यांसाठी एक प्रेरणा आहे.
पंतप्रधान मोदींची समाज माध्यामावरील प्रतिक्रिया पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा.
आमचे अन्य ब्लॉगपोस्ट :
