२६ डिसेंबर २०२५ रोजी देशभरात (Veer Bal Diwas) ‘वीर बाल दिवस’ श्रद्धा, कृतज्ञता आणि अभिमानाने साजरा केला जात आहे. शीख पंथाचे दहावे गुरु, गुरु गोविंद सिंह जी यांच्या चार साहिबजाद्यांच्या अतुलनीय त्याग आणि शौर्याचे स्मरण करण्याचा हा दिवस आहे. गुरु गोविंद सिंह यांच्या लहान दोन साहिबजाद्यांना — साहिबजादा जोरावर सिंह (वय ९ वर्षे) आणि साहिबजादा फतेह सिंह (वय ७ वर्षे) — यांनी धर्माच्या आणि सन्मानाच्या रक्षणासाठी प्राणार्पण केले. मुघल सत्ताधाऱ्यांनी त्यांच्यावर अमानुष अत्याचार केले, परंतु त्यांनी आपल्या श्रद्धेपासून माघार घेतली नाही. त्यांच्या बलिदानाने भारतीय इतिहासात अध्यात्मिक आणि नैतिक धैर्याचे पवित्र उदाहरण निर्माण केले. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या पुढाकाराने २०२२ साली २६ डिसेंबरला ‘वीर बाल दिवस’ म्हणून अधिकृत मान्यता देण्यात आली. तेव्हापासून केंद्र व राज्य सरकारांच्या विविध कार्यक्रमांद्वारे हा दिवस देशभरात पाळला जातो. शाळा, धार्मिक संस्था आणि शीख समुदायातील गुरुद्वारांमध्ये श्रद्धांजली कार्यक्रम, शौर्यगीत स्पर्धा आणि इतिहास स्मरण व्याख्यानांचे आयोजन करण्यात आले आहे.
(Veer Bal Diwas) ‘वीर बाल दिवस’ महत्व आणि प्रेरक इतिहास
२६ डिसेंबर हा दिवस भारतीय इतिहासातील त्या अमर शौर्यकथेची आठवण करून देतो, ज्यात धर्म आणि न्यायासाठी बालवयातच आपल्या प्राणांचे बलिदान देणाऱ्या गुरु गोविंद सिंह जींच्या साहिबजाद्यांचा गौरव अमर झाला. ‘वीर बाल दिवस’ म्हणून साजरा केला जाणारा हा दिवस केवळ श्रद्धांजलीसाठी नसून, तो देशातील प्रत्येक बालकाला न झुकणाऱ्या धैर्याची, सत्यनिष्ठेची आणि धर्मनिष्ठेची प्रेरणा देतो. साहिबजाद्यांच्या या त्यागकथेतून केवळ शीख पंथाचे नव्हे तर संपूर्ण मानवजातीचे तेज झळकते — ज्याने जगाला दाखवून दिले की वय नाही, तर विचार आणि श्रद्धाच खऱ्या अर्थाने वीरत्वाची ओळख ठरते.
वीर बाल दिवसाच्या मागची कथा म्हणजे शीख इतिहासातील सर्वात करुण, पण तितकीच प्रेरणादायी शौर्यगाथा आहे. गुरु गोविंद सिंह जींच्या चारही साहिबजाद्यांच्या आणि मातृशक्ती माता गुजरी जी यांच्या बलिदानातून या दिवसाचा अर्थ आणि महत्त्व उलगडते.
चार साहिबजाद्यांची ओळख
– गुरु गोविंद सिंह यांना चार पुत्र होते – साहिबजादा अजीत सिंह, जुजार सिंह, जोरावर सिंह आणि फतेह सिंह
– हे चारही साहिबजादे खालसा परंपरेत दिक्षित झाले आणि अल्पवयातही धर्मरक्षणासाठी रणांगणात उतरले.
आनंदपूर साहिबचा वेढा आणि कुटुंबाचे विभाजन
- सतराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात मुघल सत्ता आणि त्यांच्या सहयोगी शासकांनी आनंदपूर साहिबावर मोठा वेढा घातला, कारण गुरु गोविंद सिंह अन्याय आणि धार्मिक छळाविरोधात उभे राहिले होते.
- दीर्घ वेढ्यानंतर आनंदपूर सोडताना नदी सरसा ओलांडताना गोंधळात गुरुंचे कुटुंब विभक्त झाले – मोठे दोघे साहिबजादे गुरुंसोबत तर लहान साहिबजादे आई माता गुजरींसोबत वेगळ्या मार्गाने गेले.
- मोठ्या साहिबजाद्यांची शौर्यपूर्ण शहादत
– आनंदपूरनंतर चम्मकौरच्या गढीवर भव्य लढाई झाली, जिथे लाखोंच्या मुघल फौजेपुढे मोजके शीख उभे राहिले.
– या लढाईत तरुण अजीत सिंह आणि जुजार सिंह यांनी अग्रभागी राहून रणांगणात शौर्याने प्राण अर्पण केले; त्यांचे बलिदान खालसा शौर्याचे प्रतीक मानले जाते.
लहान साहिबजाद्यांचा कैदेतला संघर्ष
– दुसरीकडे, माता गुजरी आणि लहान साहिबजादे जोरावर सिंह (सुमारे ८–९ वर्षे) आणि फतेह सिंह (सुमारे ६–७ वर्षे) यांना गंगू या भाडोत्री ब्राह्मणाने विश्वासघात करून मुघल अधिकाऱ्यांकडे सुपूर्द केले.
– त्यांना सिरहिंदचे सरदार वझीर खान यांच्या ताब्यात थंड, अंधाऱ्या बुर्जात (थंडा बुरुज) कैद करण्यात आले, जिथे कडक हिवाळ्यातही त्यांना दया दाखवली गेली नाही.
धर्मत्यागाचा दबाव आणि अढळ नकार
- वझीर खान व त्याचे काजी लहान साहिबजाद्यांना सांगत होते की, इस्लाम स्वीकारल्यास त्यांना राजदरबारातील मान, संपत्ती आणि सुरक्षित जीवन दिले जाईल.
- एवढ्या लहान वयातही दोन्ही साहिबजाद्यांनी स्पष्ट शब्दांत धर्म बदलण्यास नकार दिला आणि सांगितले की ते आपल्या गुरुनानकांच्या मार्गावरून हटणार नाहीत, जरी त्यासाठी प्राण द्यावे लागले तरी.
जिवंत भिंतीत चुनवण्याची क्रूर शिक्षा
– त्यांच्या या अढळ भूमिकेमुळे चिडलेल्या वझीर खानने त्यांना “इतरांसाठी धडा” म्हणून कठोरतम शिक्षा देण्याचा निर्णय घेतला.
– दोन्ही साहिबजाद्यांना भिंतीत जिवंत चुनवण्यात आले, म्हणजे त्यांच्या भोवती विटा-चुन्याची भिंत हळूहळू उभी केली गेली; हा प्रसंग भारतीय इतिहासातील सर्वात हृदयद्रावक घटनांपैकी एक मानला जातो.
माता गुजरींचे बलिदान
- नातवांच्या शहादतीची बातमी थंड बुरुजात असलेल्या माता गुजरी जींना समजताच त्यांनीही त्या त्यागाच्या दु:खातच प्राण सोडले; त्यांचे बलिदानही त्याच घटनेचा अविभाज्य भाग आहे.
- त्यामुळे एका बाजूला रणांगणात मोठ्या साहिबजाद्यांचे, तर दुसऱ्या बाजूला कैदेत लहान साहिबजादे आणि माता गुजरी यांचे असे संपूर्ण कुटुंबाचेच शौर्यपूर्ण त्यागाचे चित्र इतिहासात कोरले गेले.
गुरु गोविंद सिंह यांची प्रतिक्रिया आणि खालसा संदेश
– चारही पुत्रांच्या शहादतीनंतरही गुरु गोविंद सिंह यांनी आपल्या झफरनामा पत्रामध्ये औरंगजेबास लिहिले की, “तू माझी चार मुले मारलीस, पण खालसा अजून जिवंत आहे.” हे वाक्य खालसा पंथाच्या अदम्य आत्म्याचे प्रतीक बनले.
– या घटनेने संपूर्ण खालसा समुदायात अन्यायाविरुद्ध लढण्याचे, निर्भय राहण्याचे आणि धर्म-न्यायासाठी शेवटच्या श्वासापर्यंत डटून उभे राहण्याचे प्रेरणादायी बळ दिले.
(Veer Bal Diwas) वीर बाल दिवसाची स्थापना
– या लहान साहिबजाद्यांच्या शौर्यस्मरणार्थ २६ डिसेंबर हा दिवस दरवर्षी ‘वीर बाल दिवस’ म्हणून पाळण्याचा निर्णय पंतप्रधान नरेंद्र मोदींच्या नेतृत्वात भारत सरकारने २०२२ मध्ये जाहीर केला.
– या दिवशी विशेषत: जोरावर सिंह आणि फतेह सिंह यांच्या शहादतीचे स्मरण केले जाते, तसेच सर्व बालकांना धैर्य, प्रामाणिकता आणि धर्मनिष्ठेची प्रेरणा देण्यासाठी विविध कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचा दिल्लीतील वीर बाल दिवस (Veer Bal Diwas) कार्यक्रमात सहभाग
आज दिल्लीतील भारत मंडपम येथे आयोजित ‘वीर बाल दिवस २०२५’ कार्यक्रमात पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सहभाग घेतला. या प्रसंगी त्यांनी गुरु गोविंद सिंह जींच्या साहिबजाद्यांच्या अतुलनीय शौर्य आणि अढळ श्रद्धेला अभिवादन केले. पंतप्रधान मोदी यांनी आपल्या भाषणात सांगितले की, लहान वयातही धर्म आणि सत्याच्या रक्षणासाठी प्राण अर्पण करणाऱ्या साहिबजाद्यांचे बलिदान मानवतेसाठी अजोड प्रेरणा आहे. त्यांनी या निमित्ताने देशभरातील विद्यार्थ्यांशी संवाद साधत, साहिबजाद्यांच्या जीवनातून धैर्य, समर्पण आणि न्यायासाठी उभे राहण्याची शिकवण घेण्याचे आवाहन केले. कार्यक्रमादरम्यान शीख समुदायाचे प्रमुख साधू-संत, विविध राज्यांतील बालप्रतिनिधी आणि केंद्रीय मंत्रिमंडळाचे सदस्य उपस्थित होते.
बलिदानाचा (Veer Bal Diwas) आजच्या पिढीसाठी संदेश
– वीर बाल दिवसाची कथा मुलांना आणि तरुणांना सांगताना फक्त इतिहास नाही, तर मूल्यांची शिकवण दिली जाते – अन्यायासमोर न झुकणे, सत्यासाठी उभे राहणे आणि वय कितीही लहान असले तरी आदर्शांशी तडजोड न करणे.
– त्यामुळे हा दिवस फक्त स्मृतिदिन नसून, भारतीय संस्कृतीतील शौर्यपूर्ण बालक ही संकल्पना जिवंत ठेवणारा, पिढ्यान्पिढ्या प्रेरणा देणारा राष्ट्रीय संस्कार दिवस बनला आहे.
(Veer Bal Diwas) ‘वीर बाल दिवस’ निमित्त सोशल मीडियावर श्रद्धांजलींचा वर्षाव
राजकीय आणि सामाजिक क्षेत्रातील अनेक नेत्यांनी आज साहिबजाद्यांना अभिवादन करणारे संदेश सामाजिक माध्यमांवर शेअर केले.
(Veer Bal Diwas) निमित्त केंद्रीय गृह मंत्री अमित शाह यांनी लिहिले आहे –
“गुरु गोबिंद सिंह जी के वीर साहिबजादों की पराक्रम गाथा मातृभूमि के प्रति त्याग, समर्पण और बलिदान का पर्याय है। ‘वीर बाल दिवस’ पर गुरु साहिब जी के वीर साहिबजादों को भावपूर्ण नमन।”
केंद्रीय मंत्री हरदीप सिंग पुरी यांनी (Veer Bal Diwas) निमित्त साहिबजाद्यांच्या अमर प्रेरणेला वंदन करत म्हटले –
“Their undaunted courage, supreme valour and unflinching faith will continue to inspire humanity till eternity.”
उपमुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी ट्विटरवरील (X) संदेशात लिहिले आहे –
“On Veer Baal Diwas, our Pranam to the Sahibzades, the valiant sons of Guru Gobind Singh ji, whose supreme sacrifice for Dharma continues to illuminate the path of courage, truth, and devotion.
शीखांचे दहावे गुरु, गुरु गोविंद सिंह यांच्या साहिबजादांनी बालवयातच धर्माच्या रक्षणासाठी आपले बलिदान दिले. वीर पुत्रांच्या अमर बलिदानाला विनम्र अभिवादन!”
इतिहासकथनातून (Veer Bal Diwas) निमित्त प्रेरणेचा संदेश
आजच्या पिढीसाठी वीर बाल दिवस (Veer Bal Diwas) हा केवळ ऐतिहासिक स्मरणाचा दिवस नसून, न्याय, धर्म आणि धैर्य यांच्या मूल्यांची पुनर्स्मृती आहे. शौर्य, विश्वास आणि आदर्श जीवन जगण्याची प्रेरणा या साहिबजाद्यांच्या बलिदानातून मिळते.
देशभरातील गुरुद्वारे, शाळा आणि धार्मिक-पारंपरिक संस्थांनी “वीर बाल आठवडा” उपक्रमांतर्गत बालसंस्कार आणि देशभक्तीवर व्याख्यानांचे आयोजन केले आहे. पंजाब, दिल्ली आणि महाराष्ट्रात विविध कीर्तन दरबार, रक्तदान शिबिरे आणि विद्यार्थ्यांसाठी ऐतिहासिक नाट्यप्रदर्शनांचे नियोजन केले गेले आहे.
इन्टरनेट वरील व्हिडीओ साठी येथे क्लिक करा.
आमचे अन्य ब्लॉग पोस्ट :
