भारताने जगाला दिलेली अमूल्य देणगी – Dhanteras 2024

Dhanteras 2024 – महान भारतीय संस्कृतीचा एक अमुल्य ठेवा म्हणजे भारतात साजरे केले जाणारे “सण” त्यापैकीच एक महत्वाचा “सण” म्हणजे “दिपावली / दिवाळी”, आणि दिवाळीच्या दोन दिवस अगोदर येणारा धनतेरस / धनत्रयोदशी. धन्वंतरी जयंती उत्सव प्रत्येक वर्षी कार्तिक महिन्यात शुक्ल पक्षाच्या त्रयोदशीला साजरा केला जातो. या दिवशी भक्तजनांद्वारे विशेष पूजा अर्चा केली जाते. आयुर्वेदाच्या विविध उपचार पद्धतींवर चर्चा केली जाते आणि आरोग्याबद्दल जागरूकता वाढवण्यासाठी विविध कार्यकम आयोजित केले जातात. अनेक ठिकाणी औषधीय वनस्पतींचे रोपण कार्यक्रम सुद्धा घेतला जातो कारण याच दिवशी भगवान धन्वंतरी यांचा जन्म झाला होता म्हणून हा एक हिंदूंचा महत्त्वाचा सण आहे. तसेच आयुर्वेदाचे देवता भगवान धन्वंतरी यांची जयंती हा संपूर्ण मानवजातीसाठी एक महत्वपूर्ण दिवस आहे कारण जगाला आयुर्वेदशास्त्र, आहारशास्त्र, योग, आयुर्वेदिक चिकित्सा पद्धती, आयुर्वेदिक औषधे, इत्यादी आरोग्यव्यवस्था देणारे व देवांचेही वैद्य मानले गेलेले भगवान धन्वंतरी यांचा जन्म या दिवशी झाला होता. धन्वंतरि जगात विशेषतः भारतात आयुर्वेदाच्या क्षेत्रात महत्त्वाच्या स्थानावर आहे. धन्वंतरी यांना आयुर्वेदाचे देवता मानले जाते आणि त्यांचा जन्म प्राचीन भारतीय पौराणिक कथेनुसार समुद्र मंथनाच्या वेळी झाला. त्यांच्या आगमनामुळे मानवजातीला औषधांचे आणि त्यातून आरोग्याचे वरदान मिळाले. आज Dhanteras 2024 निमित्ताने आपण “भगवान धन्वंतरी ” यांच्या बद्दल थोडे अधिक जाणून घेणार आहोत.

धन्वंतरी यांचा जन्म/निर्माण -Dhanteras 2024

पौराणिक कथेनुसार देव इंद्र जेव्हा असुरांना घेऊन सागरमंथन करत होते तेव्हा चौदा रत्न निघाले. त्यांपैकी एक म्हणजे विष्णू अवतार देव धन्वंतरी होय. समुद्रमंथनातून बाहेर येताना धन्वंतरी अमृत घेऊन आले होते. धन्वंतरी हे वैद्यराज असून त्यांच्या हातातील कमंडलू हा अमृताने भरलेला असतो अशी कल्पना आहे. भागवत पुराण या ग्रंथात धन्वंतरी यांना विष्णू अवतार मानले गेले आहे. धन्वंतरी यांच्या कृपेमुळे वेगवेगळ्या औषधी देवांना मिळाल्या त्यामुळे त्यांना देवांचा वैद्य म्हणून ओळखले जाते. धनु किंवा धन्व म्हणजे शल्य (surgery) आणि अन्त म्हणजे शेवट म्हणजेच ज्याला शल्यतन्त्रामधील सर्व काही ज्ञात आहे असे ते “धन्वंतरी”.

ते चार हात असलेले भगवान विष्णूचे रूप असल्याचे म्हटले जाते. वरच्या दोन्ही हातांमध्ये शंख आणि चक्र आहे. तर इतर दोन हातांपैकी तिसऱ्या हाथात जळूका व औषधी तर चौथ्या हाथात अमृताचे भांडे धरले आहे. त्यांचा आवडता धातू पितळ मानला जातो. त्यामुळे धनत्रयोदशीला-Dhanteras 2024 पितळेची भांडी वगैरे खरेदी करण्याची परंपरा आहे.

आयुर्वेदाचा अभ्यास करणारे डॉक्टर त्यांना आरोग्याची देवता म्हणतात. त्यांनीच अमृततुल्य आयुर्वेदिक औषधांचा शोध लावला. त्यांच्या वंशात पुढे “दिवोदास” यांचा जन्म झाला होता, ज्यांनी काशीमध्ये ‘शल्यचिकित्सा’ची जगातील पहिली शाळा स्थापन केली, ज्यात सुश्रुतला प्राचार्य बनवले गेले. त्यांनीच सुश्रुतसंहिता लिहिली. सुश्रुत हे जगातील पहिले सर्जन होते. दिवाळीच्या निमित्ताने कार्तिक त्रयोदशी-धनत्रयोदशीला Dhanteras 2024 भगवान धन्वंतरीची पूजा केली जाते. महारुद्र भगवान शंकरांनी समुद्रमंथनाने निर्माण झालेले विष त्रिलोकीच्या व्योमाच्या रूपात प्याले, धन्वंतरीने अमृत प्रदान केले आणि त्यामुळे काशी ही शाश्वत नगरी बनली.

आयुर्वेदाचा पौराणिक ज्ञानप्रवास – Dhanteras 2024

आयुर्वेदाबद्दल सुश्रुताचे मत आहे की ब्रह्माजींनी प्रथमच एक लाख श्लोकांचा आयुर्वेद प्रकाशित केला ज्यामध्ये एक हजार अध्याय आहेत. मग प्रजापती यांनी ब्रह्माजी यांच्याकडे अभ्यास केला. त्यानंतर अश्विनीकुमारांनी प्रजापती त्यांच्याकडे अभ्यास केला आणि इंद्राने अश्विनीकुमारांकडे अभ्यास केला. धन्वंतरीने इंद्रदेवांकडून याचे वाचन केले आणि त्यांचे ऐकून सुश्रुत मुनींनी आयुर्वेदाची रचना केली. असा पौराणिक उल्लेख आहे. यानंतर अग्निवेश आणि इतर शिष्यांनी तंत्रे संकलित करून चरकने ‘चरक संहिता’ निर्माण केल्याची कथाही आहे. वेदांच्या संहिता आणि ब्राह्मण भागात कुठेही धन्वंतरीचा उल्लेख नाही. त्याचा उल्लेख महाभारत आणि पुराणात विष्णूचा भाग म्हणून केला आहे.

धन्वंतरी संपूर्ण मानवजातीचे वैद्यराज – Dhanteras 2024

Dhanteras 2024- धन्वंतरी यांना संपूर्ण मानवजातीचे “वैद्यराज” म्हणून ओळखले जाते कारण त्यांनी आयुर्वेदाचे ज्ञान मानवांना दिले आणि मानवजातीला आयुर्वेदिक औषधांचा अभ्यास करण्याची प्रेरणा दिली. धन्वंतरी यांच्या हातात अमृत कलश असतो, जो त्यांच्या अद्वितीय विद्वत्तेला दर्शवितो. त्यांच्या शिक्षणामुळे आज जगभरात आयुर्वेदाचा प्रचार व प्रसार झाला तसेच आयुर्वेद शास्त्रात नवनवीन संशोधने होऊन आधुनिक आयुर्वेद शास्त्र उदयास आले आणि आज याच औषधांचा उपयोग संपूर्ण मानवजातीस आरोग्यदायी जीवन प्राप्त करण्यास होत आहे.

आयुर्वेदाचे महत्त्वआजच्या काळात जिथे आधुनिक तंत्रज्ञान सतत वाढत चालले आहे, तिथे आयुर्वेदाची आवश्यकता अधिक महत्त्वाची ठरते. आयुर्वेदाने शरीर आणि मनाच्या संतुलनाबद्दल शिकविले आहे. धन्वंतरी जयंती Dhanteras 2024 हे त्या ज्ञानाचे पुनःशोध करण्याचे एक माध्यम आहे, ज्यामुळे लोक आयुर्वेदिक उपचारांची महत्ता आणि त्यांचे फायदे जाणून घेऊ शकतात.

धन्वंतरी यांचे आयुर्वेदिक आविष्कार आणि साहित्य- Dhanteras 2024

धन्वंतरी यांना आयुर्वेदाचा जनक मानले जाते. त्यांनी आयुर्वेदाच्या विविध आविष्कारांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली. त्यांच्या कार्यामुळे आयुर्वेदाची समृद्ध परंपरा निर्माण झाली, जी आजपर्यंत चालू आहे. धन्वंतरी यांचे आयुर्वेदिक साहित्य आणि आविष्कार खालीलप्रमाणे आहेत:

अ ) आयुर्वेदिक औषधे-Dhanteras 2024

Dhanteras 2024- धन्वंतरी यांनी अनेक आयुर्वेदिक औषधांचे ज्ञान प्रदान केले. त्यांनी विविध वनस्पती, त्यांचे गुणधर्म आणि उपयोग याबद्दल माहिती दिली. यामध्ये हर्बल औषधे, टिंचर्स, आणि औषधीय मिश्रणांचा समावेश आहे. त्यांची माहिती आजच्या आयुर्वेदिक उपचारांमध्ये अत्यंत उपयुक्त आहे.धन्वंतरी यांना आयुर्वेदाचे देवता मानले जाते आणि त्यांनी आयुर्वेदिक औषधांच्या क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. त्यांच्या ज्ञानामुळे अनेक औषधे विकसित झाली, जी आजही आरोग्याच्या देखभालीसाठी उपयोगी आहेत. खाली काही प्रमुख आयुर्वेदिक औषधांचा उल्लेख केला आहे जो धन्वंतरी यांच्या कार्याशी संबंधित आहे:

1. असमान्यक- हे औषध ताज्या फळांपासून बनवले जाते आणि पचनसंस्थेच्या विकारांवर उपयुक्त आहे.
2. त्रिफला- त्रिफला हे तीन फलांचा मिश्रण आहे: आमलकी, बिभितकी, आणि हरितकी. हे शरीरातील विषार्ह पदार्थ काढून टाकण्यात आणि पाचन सुधारण्यात मदत करते.
3. तुलसी- तुलसीच्या पानांचे सेवन विविध रोगांवर उपचारासाठी केले जाते. यामध्ये प्रतिकारशक्ती वाढवण्याचे गुणधर्म आहेत.
4. गुळवेल (Giloy)- गुळवेल च्या रसामध्ये अनेक औषधी गुणधर्म आहेत. हे इम्यूनिटी वाढवण्यासाठी आणि संसर्गांपासून संरक्षण करण्यास मदत करते.
5. सतावरी- सतावरी मुख्यतः स्त्री आरोग्यासाठी उपयुक्त आहे. यामुळे हार्मोनल संतुलन राखण्यास मदत होते.
6. पिठक- पिठक हे हृदयविकारांवर आणि उच्च रक्तदाबावर उपयुक्त आहे. यामुळे रक्तदाब नियंत्रित ठेवण्यास मदत होते.
7. आसव- आसव हे औषध मद्याच्या स्वरूपात बनवले जाते आणि शरीरातील उष्णता वाढवण्यासाठी आणि पचन सुधारण्यासाठी उपयोगी आहे.
8. जिरा- जिरा पचण्यास मदत करते आणि गॅस व अपचनावर उपचारासाठी वापरले जाते.
9. वातावरणी- या औषधाचे उपयोग वात दोष संतुलित करण्यासाठी केले जाते, ज्यामुळे सांधेदुखी आणि स्नायूंच्या वेदना कमी होतात.

ब) सुष्रुत संहिता- आयुर्वेदातील शल्य चिकित्सा ग्रंथ (Dhanteras 2024)

भारतीय संस्कृतीच्या महान गुरु-शिष्य परंपरेने धन्वंतरी यांचा ज्ञानस्रोत असलेल्या शिष्य म्हणून सुष्रुत यांचा अभ्यास आणि त्याच्यावर आधारित धन्वंतरी यांचा एक महत्त्वाचा आविष्कार म्हणजे “सुष्रुत संहिता,” जो शल्य चिकित्सा (सर्जरी) विषयी एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण ग्रंथ आहे. या ग्रंथात शल्यकर्माच्या विविध तंत्रांचा आणि पद्धतींचा विस्तारपूर्वक उल्लेख केलेला आहे.

सुष्रुत संहिता ग्रंथाची रचना
सुष्रुत संहितेत १२० अध्याय आहेत, जे विविध शल्य चिकित्सा पद्धतींवर आधारित आहेत. या ग्रंथात रोगांचे निदान, त्याचे कारण, औषधे, शल्यकर्माची पद्धत, आणि विविध उपकरणांचे ज्ञान यांचा समावेश आहे.

• सिद्धांत आणि प्रथा: धन्वंतरी यांचे वैद्यकीय सिद्धांत सुष्रुत यांनी शस्त्रक्रिया क्षेत्रात आणले. त्यामुळे आयुर्वेदाच्या तत्त्वज्ञानाचा व्यावहारिक उपयोग करण्यात सुष्रुत यांचा मोठा वाटा आहे.
• आयुर्वेदिक वारसा: धन्वंतरी आणि सुष्रुत यांचा संयुक्त वारसा आजही आयुर्वेदाच्या क्षेत्रात महत्त्वाचा आहे. त्यांच्या योगदानामुळे आयुर्वेदातील शल्य चिकित्सा आणि उपचार पद्धतींचा विकास झाला.
• शिष्य: सुष्रुत यांना धन्वंतरी यांचे शिष्य मानले जाते. ते “शल्य चिकित्सा” (सर्जरी) क्षेत्रात एक प्रगतीशील वैद्य आहेत आणि सुष्रुत संहिता या ग्रंथाचे लेखक आहेत.
• शल्य चिकित्सा तज्ञ: सुष्रुत संहितेत त्यांनी शल्यकर्माच्या तंत्रांवर सखोल माहिती दिली आहे, ज्यामध्ये शस्त्रक्रिया, औषधांचा वापर, आणि शस्त्रांचा वापर यांचा समावेश आहे. सुष्रुत संहिता आयुर्वेदाच्या क्षेत्रातील एक अनमोल ग्रंथ आहे, जो शल्य चिकित्सा आणि वैद्यकीय पद्धतींवर आधारित आहे. सुष्रुत संहितेत शल्य चिकित्सा (सर्जरी) ची व्याख्या, तिची प्रक्रिया, आणि विविध प्रकारचे शस्त्रक्रिया यांचे वर्णन केलेले आहे. सुष्रुत यांनी ३२ विविध शस्त्रक्रिया तंत्रांची माहिती दिली आहे, ज्यात प्लास्टिक सर्जरीचा देखील समावेश आहे.
• शल्यकर्माचे तत्त्वज्ञान: सुष्रुत संहितेत शल्यकर्माचे महत्त्व, प्रक्रिया, आणि प्रकार यांचा सखोल अभ्यास केला आहे.
• औषधांचा वापर: विविध औषधांच्या गुणधर्मांचा उल्लेख केला आहे, ज्याचा उपयोग शस्त्रक्रियेनंतर उपचारांसाठी केला जातो. या ग्रंथात शस्त्रक्रिया केल्यानंतर आवश्यक औषधांचा वापर कसा करावा, त्यांचा प्रभाव, आणि विविध औषधांच्या गुणधर्मांचा विस्ताराने उल्लेख केलेला आहे.
• रोगांचे निदान: विविध रोगांचे निदान, त्यांचे लक्षणे, आणि उपचार पद्धती यांचा विस्तृत अभ्यास करण्यात आलेला आहे.
• रोगांचे वर्गीकरण: सुष्रुत संहितेत विविध रोगांचे वर्गीकरण करण्यात आले आहे. यामध्ये आघात, जखम, आणि शल्यकर्माच्या माध्यमातून उपचार करण्यास योग्य रोगांचा समावेश आहे.
• सर्जिकल तंत्र: प्लास्टिक सर्जरीसारख्या अत्याधुनिक तंत्रांचे वर्णन केले आहे, जे त्या काळात अद्वितीय होते.
• नैतिकता आणि शिस्त : सुष्रुत संहितेत वैद्यकीय आचारसंहितेचे महत्व देखील सांगितले आहे. वैद्यांनी शस्त्रक्रिया करताना नैतिकता, शिस्त, आणि दक्षता यांचे पालन करणे आवश्यक असल्याचे सुष्रुत यांनी स्पष्ट केले आहे.

क) चरक संहिता (Dhanteras 2024)

शिक्षक-प्रेरणा संबंध: धन्वंतरी यांना दैवी ज्ञानाचा स्रोत मानले जाते, तर चरक यांचे कार्य त्या ज्ञानाचा विस्तार आणि संघटन आहे. चरक यांच्या शिकवणींमध्ये धन्वंतरी यांचे तत्त्वज्ञान समाविष्ट आहे.
“चरक संहिता” हा एक आणखी महत्त्वाचा ग्रंथ आहे, जो धन्वंतरि यांच्या शिक्षणावर आधारित आहे. या ग्रंथात आयुर्वेदाचे मूलभूत सिद्धांत, निदान पद्धती, आणि उपचार पद्धती यांचा समावेश आहे. चरक संहितेत रोगाचे निदान आणि उपचार याबद्दल सखोल माहिती दिली आहे.

परिपूर्ण भूमिका: धन्वंतरी यांनी उपचारांची तत्त्वे दिली, तर चरक यांनी त्या तत्त्वांवर आधारित सुसंगत उपचार पद्धती विकसित केल्या. यामुळे आयुर्वेदातील तत्त्वज्ञानाची एकूण संरचना उभी राहिली.

आंतरिक वैद्यकावर जोर: चरक यांचे कार्य मुख्यतः आंतरिक रोगांच्या उपचारांवर केंद्रित आहे. त्यांनी रोगांचे निदान, उपचार, आणि शरीरातील दोषांचे संतुलन राखण्यावर जोर दिला.

ग्रंथाची रचना – चरक संहिता मुख्यतः खालील विभागांमध्ये विभागलेली आहे:

सूत्रस्थान:या विभागात आयुर्वेदाच्या मूलभूत तत्त्वांचा आणि तत्त्वज्ञानाचा उल्लेख आहे. यात आयुर्वेदाच्या ज्ञानाची पद्धत, प्राचीन औषधांचे गुण, आणि रोगांच्या उपचारांसाठी लागणारे सिद्धांत यांचा समावेश आहे.
निदानस्थान: या भागात विविध रोगांचे निदान कसे करावे, त्यांचे लक्षणे आणि कारणे यांचा सखोल अभ्यास केलेला आहे.
चिकित्सा स्थान: या विभागात रोगांचे उपचार, औषधे, आणि त्यांची मात्रा याबद्दल माहिती दिलेली आहे. चरक संहितेमध्ये औषधांच्या गुणधर्मांचा विस्तृत अभ्यास आहे.
सिद्धि स्थान: येथे उपचारांच्या प्रभावीतेचे विश्लेषण आणि रोग निवारणाच्या पद्धतींचा उल्लेख आहे.
सामुदायिक आरोग्य: या भागात जीवनशैली, आहार आणि आरोग्याच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण मुद्द्यांचा समावेश आहे.

चरक संहिता प्रमुख तत्त्वे

1. त्रिदोष सिद्धांत: चरक संहितेत वात, पित्त, आणि कफ या त्रिदोषांचे संतुलन राखणे आवश्यक असल्याचे सांगितले आहे.
2. पंचमहाभूत सिद्धांत: शरीरातील पंचमहाभूत (पृथ्वी, जल, अग्नि, वायु, आकाश) यांचा संतुलन आरोग्यासाठी महत्त्वाचा आहे.
3. सात्विक जीवनशैली: चरक संहितेत मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यासाठी सात्विक आहार, व्यायाम, आणि ध्यान यांचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे.

त्रिदोष सिद्धांत

धन्वंतरि यांचा त्रिदोष सिद्धांत (वात, पित्त, कफ) आयुर्वेदाचा मूलभूत आधार आहे. या सिद्धांतानुसार, शरीरात या तीन दोषांचा संतुलन राखणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या सिद्धांतावर आधारित औषधे आणि उपचार पद्धती विकसित करण्यात आल्या आहेत. सिद्धांतानुसार, मानव शरीरात तीन मुख्य दोष आहेत:

वात:

वात दोष म्हणजे चळवळ, संपर्क, आणि संप्रेषण यांचा प्रतिनिधित्व करणारा दोष. याला शारीरिक क्रिया, श्वसन, आणि स्नायूंची गती नियंत्रित करण्यासाठी महत्त्व आहे.
वात दोषाच्या असंतुलनामुळे वेदना, उद्वेग, आणि पचनातील अडथळे निर्माण होऊ शकतात.

पित्त:

पित्त दोष म्हणजे उष्णता, चयापचय, आणि ऊर्जा यांचा प्रतिनिधित्व करणारा दोष. यामुळे शरीरातील उष्णता, पचनक्रिया, आणि रंगरूप नियंत्रित होते.
पित्त दोषाच्या असंतुलनामुळे जळजळ, उच्च रक्तदाब, आणि पित्त संबंधित रोग होऊ शकतात.

कफ:

कफ दोष म्हणजे स्थिरता, पोषण, आणि सुरक्षेचा प्रतिनिधित्व करणारा दोष. यामुळे शरीरातील द्रव, ताकद, आणि मऊपणा नियंत्रित होतो. कफ दोषाच्या असंतुलनामुळे जडपणा, सर्दी, आणि श्वास घेतल्यास अडथळे निर्माण होऊ शकतात.

धन्वंतरी यांचा त्रिदोष सिद्धांतात प्रभाव-Dhanteras 2024

ज्ञानाचे स्रोत:

धन्वंतरी यांचा आयुर्वेदातील ज्ञान स्त्रोत म्हणून त्रिदोष सिद्धांताची महत्त्वाची भूमिका आहे. त्यांनी शरीरातील या तीन दोषांचे संतुलन राखणे आवश्यक असल्याचे शिकवले.

उपचार पद्धती:

धन्वंतरी यांच्याकडून दिलेल्या औषधांच्या ज्ञानामुळे या त्रिदोषांचे संतुलन साधण्यासाठी विविध औषधीय वनस्पतींचा आणि उपचार पद्धतींचा विकास झाला.

संपूर्ण आरोग्य:

धन्वंतरी यांचे तत्त्वज्ञान आणि त्रिदोष सिद्धांत यामुळे आजही आरोग्याच्या संरक्षणासाठी आणि रोग प्रतिबंधासाठी उपयोगी औषधांची निवड करणे शक्य आहे.

धन्वंतरी यांनी जगाला दिला आयुर्वेदिक योग -Dhanteras 2024

Dhanteras 2024- धन्वंतरी यांना योग आणि आयुर्वेद यामध्ये महत्त्वाचे स्थान आहे. त्यांनी आयुर्वेदिक तत्त्वज्ञानानुसार योगाभ्यासाचा महत्व दर्शवला. शारीरिक व मानसिक आरोग्यासाठी योगाभ्यास आवश्यक असल्याचे त्यांनी शिकवले.

आयुर्वेदिक योग

आयुर्वेदिक योग म्हणजे आयुर्वेदाच्या तत्त्वांवर आधारित योगाभ्यास, जो शरीर आणि मनाच्या संतुलनासाठी उपयुक्त आहे. यामध्ये शारीरिक आसने, प्राणायाम, ध्यान, आणि आयुर्वेदिक तत्त्वज्ञानाचा समावेश आहे.

शारीरिक आसने:

योगाच्या विविध आसनांद्वारे शरीरातील लवचिकता, ताकद, आणि संतुलन सुधारले जाते. आयुर्वेदानुसार, योग्य आसने त्रिदोषांचे संतुलन राखण्यास मदत करतात.

प्राणायाम:

प्राणायाम म्हणजे श्वास नियंत्रणाचे तंत्र. हे मानसिक शांतता आणि शारीरिक ऊर्जा वाढवण्यास मदत करते. आयुर्वेदानुसार, प्राणायामामुळे वात, पित्त, आणि कफ दोषांचे संतुलन साधता येते.

ध्यान:

ध्यान साधनेद्वारे मनाच्या शांतीसाठी आणि आंतरिक संतुलनासाठी महत्त्वाचे आहे. आयुर्वेदिक दृष्टिकोनातून, ध्यान मानसिक स्वास्थ्य सुधारण्यात आणि तणाव कमी करण्यात मदत करते.

Dhanteras 2024- धन्वंतरी यांचा योगावर प्रभाव

आधारभूत तत्त्वज्ञान:

धन्वंतरी यांचा आयुर्वेदिक तत्त्वज्ञानात योगाचे महत्त्व स्पष्टपणे सांगितले आहे. ते मानतात की शारीरिक आरोग्याच्या रक्षणासाठी योग आणि आयुर्वेद यांचा समन्वय आवश्यक आहे.

आरोग्याचे संरक्षण: धन्वंतरी यांचे ज्ञान आजही योगाभ्यासात उपयुक्त आहे, कारण ते शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य सुधारण्यासाठी योगाचे महत्त्व अधोरेखित करतात.
आयुर्वेदिक उपचार: आयुर्वेदिक योगाच्या माध्यमातून विविध रोगांचे उपचार आणि प्रतिबंध करण्यासाठी उपाय शोधले जातात, ज्यामुळे तंदुरुस्ती साधता येते.

धन्वंतरींनी जगाला दिले आयुर्वेदिक आहारशास्त्र (Dhanteras 2024)

Dhanteras 2024 धन्वंतरी यांनी आहारशास्त्राबद्दल सखोल ज्ञान प्रदान केले. त्यांनी विविध आहाराचे गुणधर्म, त्यांच्या फायदे आणि योग्य आहार पद्धती याबद्दल मार्गदर्शन केले. धन्वंतरी यांना आयुर्वेदाचा देवता मानले जाते, आणि त्यांचे आहारशास्त्रातील ज्ञान अत्यंत महत्त्वाचे आहे. आयुर्वेदिक आहारशास्त्र म्हणजे आरोग्य टिकवण्यासाठी आणि रोग प्रतिकारक शक्ती वाढवण्यासाठी योग्य आहाराची निवड आणि त्याचे महत्त्व.

आयुर्वेदिक आहारशास्त्रात खालील गोष्टींचा समावेश आहे:

सात्विक आहार:

आयुर्वेदानुसार, सात्विक आहार म्हणजे ताज्या, नैसर्गिक, आणि पौष्टिक आहाराचा समावेश. यामध्ये ताजे फळे, भाज्या, आणि अनाज यांचा समावेश आहे.

दोषांच्या संतुलनाचा विचार:

आहार निवडताना वात, पित्त, आणि कफ या त्रिदोषांचे संतुलन राखणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, वात दोष असलेल्या व्यक्तींनी गरम आणि उष्ण आहार घेणे उपयुक्त आहे, तर कफ दोष असलेल्या व्यक्तींनी हलका आहार घेतला पाहिजे.

आहाराचे वेळापत्रक:

आयुर्वेदानुसार, आहाराचे नियमित वेळापत्रक राखणे आवश्यक आहे. जेवण वेळेत घेणे आणि योग्य प्रमाणात खाणे हे शरीराच्या आरोग्यासाठी महत्त्वाचे आहे.

आहाराची पद्धत:

आहार घेताना चव, तापमान, आणि पाचनक्षमतेचा विचार केला जातो. योग्य आहारपद्धतीमुळे पचनक्रिया सुधारते आणि आरोग्य वाढते.

Dhanteras 2024- धन्वंतरी यांचा आहारशास्त्रावर प्रभाव-
आहाराचे ज्ञान: धन्वंतरी यांनी आहाराच्या विविध घटकांचे आणि त्यांच्या प्रभावाचे ज्ञान दिले. त्यांनी औषधांप्रमाणे आहाराचा वापर करून रोगांचा उपचार कसा करावा हे शिकवले.
रोगप्रतिबंध: धन्वंतरी यांचे तत्त्वज्ञान म्हणजे आहाराद्वारे आरोग्याची काळजी घेणे आणि रोगांचे प्रतिबंध करणे. त्यांच्यानुसार, योग्य आहार घेतल्यास शरीरात संतुलन राहते.
पौष्टिकता आणि संतुलन: धन्वंतरी यांचे ज्ञान आजही आयुर्वेदिक आहारशास्त्रात वापरले जाते, ज्यामुळे व्यक्तीची प्रतिकारशक्ती वाढते आणि आरोग्य टिकवले जाते.

Dhanteras 2024- अशाप्रकारे आपणास समजते कि, भगवान धन्वंतरी हे देवांचे वैद्य आहेत. भारतात दिवाळीच्या दोन दिवस अगोदर म्हणजे आश्विन कृष्ण त्रयोदशीला म्हणजेच धनत्रयोदशीला धन्वंतरी जयंती साजरी करतात. पौराणिक कथेनुसार सूर आणि असुरांनी मिळून केलेल्या सागरमंथन वेळी धन्वंतरी हे अमृत घेऊन आले होते अशी आख्यायिका आहे. धन्वंतरी ह्यांना भगवान विष्णूचा अवतार व आयुर्वेदाचे आराध्य दैवत मानले जाते. सर्व रोगांवर उपचार करण्यात ते निष्णात होते. त्यांनी भारद्वाज यांच्याकडून आयुर्वेद स्वीकारला, त्याचे आठ भाग केले आणि शिष्यांमध्ये वाटले. धन्वंतरीची परंपरा पुढीलप्रमाणे आहे –

काश-दीर्घत्पा-धन्वा-धन्वंतरी-केतुमान-भीमरथ (भीमसेन)-दिवोदास-प्रतार्दना-वत्स-अलारका

वंश हरिवंश पुराणातील कथेनुसार

पूजनीय भगवान धन्वंतरी – Dhanteras 2024

धन्वंतरि जयंतीच्या दिवशी, भक्तजनांद्वारे आपल्या घरात पूजेची तयारी केली जाते. यामध्ये विशेषतः भगवान धन्वंतरी यांची प्रतिमा, / फोटो, मूर्ती तसेच विविध आयुर्वेदिक औषधांचा समावेश केला जातो. पूजा करताना भक्तजनांकडून निरोगी जीवनासाठी प्रार्थना केली जाते. याशिवाय, या दिवशी लोक आयुर्वेदिक उपचार पद्धतींवर चर्चा करून आरोग्याचे महत्व समजून घेतात.

निष्कर्ष

Dhanteras 2024- सुष्रुत संहिता, चरक संहिता हे आयुर्वेदातील अनमोल ग्रंथ आहेत, जे शल्य चिकित्सा क्षेत्रात अद्वितीय आहे. यामुळे वैद्यकीय ज्ञानाच्या प्रगतीत महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. आजही सुष्रुत संहितेतील तत्त्वे आणि उपचार पद्धती आधुनिक वैद्यकीय क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण ठरतात. आयुर्वेदाच्या अभ्यासकांसाठी हा ग्रंथ एक अत्यंत उपयुक्त साधन आहे. त्यामुळे धन्वंतरी यांचे आविष्कार आणि साहित्य आजच्या आयुर्वेदिक अभ्यासात अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. त्यांच्या कार्यामुळे आयुर्वेदाची समृद्ध परंपरा जिवंत राहिली आहे. धन्वंतरी यांचे ज्ञान आणि विचार आजही आरोग्याच्या क्षेत्रात मार्गदर्शक ठरतात. म्हणूनच धन्वंतरी जयंती केवळ एक सण नाही, तर हे आरोग्याची काळजी घेण्याचा आणि आयुर्वेदिक पद्धतींचा अभ्यास करण्याचा एक महत्त्वाचा प्रसंग आहे. या दिवशी आपण सर्वांनी धन्वंतरी यांचे आभार मानले पाहिजे, कारण त्यांनी मानवतेसाठी आरोग्याचे अमृत देणारे ज्ञान प्रदान केले. आयुर्वेदाच्या या समृद्ध परंपरेचे जतन करण्यासाठी प्रत्येकाने पुढाकार घेतला पाहिजे.

धन्वंतरी यांच्याबद्दल माहिती देणारे युटूब वरील व्हिडीओ लिंक – https://www.youtube.com/watch?v=T8Qywsk879k

आमच्या धर्म विषयक ब्लॉगसाठी येथे क्लिक करा.