आज आपण Batmi News च्या प्रवास / Travel भागा अंतर्गत भारतातील एक जगप्रसिद्ध आणि अपघाती सौंदर्य असलेले लोणार सरोवर (Lonar Lake) बद्दल जाणून घेणार आहोत. अपघाती सौंदर्य हा शब्द प्रयोग या साठी कि लोणार सरोवराचा जन्म एका अपघातातून झाला. लाखो वर्षांपूर्वी म्हणजे जवळ जवळ ६५ लाख वर्षापूर्वी कोणत्यातरी धूमकेतूचा भाग अथवा उल्का पृथ्वीच्या दिशने आली आणि ती उल्का नेमकी लोणार, महाराष्ट्र य ठिकाणी आदळली त्या ठिकाणी जवळ जवळ १.२ ते १ .८ किलोमीटर व्यासाचा गड्डा तयार झाला व आजचे आपले लोणार सरोवर (Lonar Lake) निर्माण झाले. या अपघाताचे गंभीर परिणाम मानवीय जीवनावर व इतर सजीव श्रुष्टीवर त्याकाळी निश्चितच झाले असतील पण त्यानंतर आज प्रकृतीने जे सौंदर्य आपणास लोणार सरोवराच्या रुपात पाहायला व अनुभवायला दिले आहे ते निश्चितच अतुलनीय आणि कल्पनेच्या पलीकडील निसर्गसौंदर्याचा शाश्वत, समक्ष साक्षात्कार देणारे आहे. अशा या लोणार सरोवाराबद्दल आज आपण संपूर्ण माहिती जाणून घेणार आहोत. लोणार सरोवराची निर्मिती, तिथली जैव विविधता आणि आपल्या लोणार सरोवराचे वेगळेपण. आपण हे देखील पाहू कि लोणार ला जायाचे कसे ? थांबायचे कुठे ? मार्ग आणि इतर बरेच काही. चला तर मग. आणखी एका सुखद प्रवासाला सुरुवात करूयात.
लोणार सरोवराची खास वैशिष्ठे
- लोणार सरोवर (Lonar Lake) हे जगातील एकमेव पाणी असलेले इम्पॅक्ट क्रेटर आहे.
- १०.७ ph अल्कलाईन असलेले जगातील एकमेव क्रेटर
- या सरोवराचे पाणी समुद्रापेक्षा ७ ते १० पट जास्त खारे आहे.
- विशिष्ठ कालावधी मध्ये सरोवराचा रंग बदलतो, रंग बदलून गुलाबी/ लालसर होतो
- येथे अनेक दुर्लभ स्पेसीज आढळतात ज्या जगात खूपच तुरळक किंवा नगण्य आहेत.
- ब्लू ग्रीन अल्गी सारख्या दुर्लभ स्पेसीज इथे आढळतात.
- प्लास्टिक विघटन करू शकतील असे मायक्रो ओर्गानिस्म येथे आढळतात.
- स्पिरुलीना शेवाळ जे खूप प्रोटीन उक्त असते ते सरोवराच्या पाण्यावर तवंग रुपात आढळते.
- लोणार सरोवर (Lonar Lake) येथे एकूण १४ मंदिरे आहेत त्यापैकी १२ शिवालय आहेत.
- सरोवरा भोवती बारा शैव मंदिरे किंवा शिवालय आहेत जे कि बारा ज्योतिर्लिंगाप्रमाणे आहेत. ज्यांचे दर्शन म्हणजे १२ ज्योतिर्लिंगांचे दर्शन एकाच ठिकाणी असे मानतात.
- लोणार गावातील दैत्यसुदन एक प्राचीन आणि सुप्रसिद्ध मंदिर आहे, तिथली कला पाहण्या लायक आहे.
Lonar Lake– लोणार सरोवराबद्दल थोडे अधिक जाणून घेऊया
महाराष्ट्र राज्यातील बुलढाणा जिह्यात, लोणार तालुका याठिकाणी असलेले (Lonar Lake) लोणार सरोवर हे जगातील एकमेव पाणी असलेले इम्पॅक्ट क्रेटर आहे. ज्याला लोणार विवर म्हणूनही ओळखले जाते, हे एक अधिसूचित राष्ट्रीय भू-वारसा स्मारक आहे, पृथ्वीवरील एकूण उपलब्ध बेसाल्टिक खडकामधील केवळ चार ज्ञात (HVIC- Hyper Velocity Impact Craters) पैकी लोणार एक आहे. दक्षिण ब्राझीलमध्ये इतर तीन बेसाल्टिक प्रभाव संरचना आहेत. लोणार सरोवराचा सरासरी व्यास 1.2 किलोमीटर (3,900 फूट) आहे आणि तो विवराच्या रिमच्या खाली सुमारे 137 मीटर (449 फूट) आहे. उल्का क्रेटर रिमचा व्यास सुमारे 5,900 फूट (1.8 किलोमीटर) आहे. लोणार विवर दख्खनच्या पठाराच्या आत बसले आहे – सुमारे 65 दशलक्ष वर्षांपूर्वी ज्वालामुखीच्या बेसाल्ट खडकाचे एक विशाल मैदान आहे. लोणार हे एक ज्वालामुखीय विवर आहे असे काही भूगर्भशास्त्रज्ञांचे मत आहे. परंतु आज लोणार विवर हे उल्कापाताचा परिणाम असल्याचे काही वैज्ञानिक संस्थांनी सिद्ध केले आहे. तलावातील पाणी क्षारीय आणि खारट दोन्ही आहे. पुरातत्वशास्त्रज्ञ, भूगर्भशास्त्रज्ञ, निसर्गशास्त्रज्ञ, खगोलशास्त्रज्ञांनी , आणि पर्यावरणशास्त्रज्ञ या विवर तलावाच्या परिसंस्थेच्या विविध पैलूंवर अभ्यास प्रकाशित केला आहे. विवराचे वय पूर्वी 52,000 ± 6,000 वर्षे असल्याचा अंदाज असला तरी, नवीन अभ्यासानुसार 576,000 ± 47,000 वर्षे वय सूचित होते.
नायट्रोजन स्थिरीकरणाचा शोध
युनायटेड स्टेट्स जिओलॉजिकल सर्व्हे, जिओलॉजिकल सर्व्हे ऑफ इंडिया, स्मिथसोनियन संस्था, सागर विद्यापीठ आणि भौतिक संशोधन प्रयोगशाळेने लोणार सरोवर परिसराचा विस्तृत अभ्यास केला आहे. या सरोवरात जैविक नायट्रोजन स्थिरीकरणाचा शोध 2007 मध्ये लागला. पण मग हे नायट्रोजन स्थिरीकरण म्हणजे नेमके काय ? तर आपल्याला माहितच आहे की पृथ्वीच्या वातावरणात 78 टक्के नायट्रोजन आहे. बऱ्याच जैविक घटकांमध्येही नायट्रोजन असतो. सजीवांना जैविक क्रियांसाठी नायट्रोजन आवश्यक आहे परंतु पृथ्वीच्या वातावरणातील नायट्रोजन हा उदासिन असल्याने तो सजीवांना जशाचा तसा वापरता येत नाही. मग सजीव आपली नायट्रोजनची गरज कशी पूर्ण करतात ? तर वातावरणातील नायट्रोजन ॲझिटोबॅक्टर, रायझोबिअमसारख्या बॅक्टेरियांकडून अमोनिया संयुगामध्ये रुपांतरित केला जातो किंवा काही नैसर्गिक घटनांमुळे नायट्रोजनचे रुपांतर वनस्पती वापरु शकतील अशा संयुगात होते याला नायट्रोजन स्थिरीकरण म्हणतात.
अमेरिकेने चंद्रावरून आणलेल्या मातीचा सरोवराच्या (Lonar Lake) मातीशी संबंध सापडला.
आय. आय. टी. बॉम्बेने केलेल्या 2019 च्या अभ्यासात असे आढळून आले आहे की तलावाच्या मातीतील खनिजे हे अमेरिकेच्या चंद्र मोहीम अंतर्गत अपोलो कार्यक्रमादरम्यान चंद्रावरून परत आणलेल्या चंद्र खडकांमध्ये सापडलेल्या खनिजांसारखेच आहेत. नोव्हेंबर 2020 मध्ये तलावाला संरक्षित रामसर साइट म्हणून घोषित करण्यात आले आहे.
लोणार सरोवराची निर्मिती
लोणार सरोवर हे भारतातील एक प्रचंड बेसॉल्टिक निर्मिती असलेल्या ग्रेट डेक्कन ट्रॅप्समध्ये सापडलेल्या एकमेव ज्ञात अलौकिकतेने प्रभावित करणारे विवर आहे. सुरुवातीला हे सरोवर ज्वालामुखी उत्पत्तीचे असल्याचे मानले जात होते, परंतु आता ते एक विवर म्हणून ओळखले जाते. लोणार सरोवर धूमकेतू किंवा लघुग्रहाच्या आघाताने निर्माण झालेले आहे. एकतर मास्केलिनाइटमध्ये रूपांतरित झालेल्या किंवा प्लॅनर डिफॉर्मेशन वैशिष्ट्ये असलेल्या प्लेजिओक्लेजच्या उपस्थितीने या विवराच्या प्रभावाच्या उत्पत्तीची पुष्टी केली आहे. असे मानले जाते की हायपरवेलोसिटी प्रभावामुळे केवळ शॉक मेटामॉर्फिझम प्लेजिओक्लेझचे मास्केलिनाइटमध्ये रूपांतर करू शकते किंवा प्लॅनर विरूपण वैशिष्ट्ये तयार करू शकते. रिमचा समावेश असलेल्या बेसाल्ट थरांच्या आघात विकृतीची उपस्थिती, विवराच्या आतील धक्कादायक ब्रेसिया, छिन्नविच्छिन्न शंकू आणि विवराभोवती ज्वालामुखी नसलेल्या इजेक्टा ब्लँकेटची या सर्व गोष्टी लोणार सरोवराच्या आघातत्तून निर्मितीचे समर्थन करतात. विवराला अंडाकृती आकार असतो. उल्कापिंडाचा आघात पूर्वेकडून 35 ते 40 अंशांच्या कोनात झाला. विवराच्या वयाचे विविध अंदाज आहेत. पूर्वीच्या थर्मोल्युमिनेसन्स विश्लेषणांनी 52,000 वर्षांचा निकाल दिला होता, तर अलीकडील आर्गॉन-आर्गॉन डेटिंग असे सूचित करते की खड्डा खूपच जुना आहे; ते 570 000 ± 47 000 वर्षे जुने असू शकते. हे मोठे वय क्रेटर रिमच्या क्षरणाच्या डिग्रीशी सुसंगत आहे
लोणार सरोवराची भूवैज्ञानिक वैशिष्ठे असलेले पाच झोन
अभ्यासाच्या परिणामी, लोणार विवराची भूवैज्ञानिक वैशिष्ट्ये पाच वेगळे करण्यायोग्य झोनमध्ये विभागली गेली आहेत, ज्यामध्ये भिन्न भौगोलिक वैशिष्ट्ये दिसून येतात.
- सर्वात बाहेरील इजेक्टा ब्लँकेट
- क्रेटर रिम
- विवराचा उतार
- तलाव वगळून खड्डा खोरे
- विवर तलाव
पुराणात लोणार सरोवर (Lonar Lake)
स्कंद पुराण आणि पद्म पुराण यांसारख्या प्राचीन धर्मग्रंथांमध्ये या तलावाचा प्रथम उल्लेख करण्यात आला आहे.
आइन-ए-अकबरी, 1600 सीई बद्दल लिहिलेला दस्तऐवज, असे नमूद करतो: हे पर्वत काच आणि साबण तयार करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या सर्व गोष्टी तयार करतात. आणि येथे मिठाची कामे आहेत ज्यातून राज्याला मोठ्या प्रमाणात महसूल जमा होतो. या पर्वतांवर खाऱ्या पाण्याचा झरा आहे, परंतु मध्यभागी आणि कुंडाचे पाणी पूर्णपणे ताजे आहे.
हे पर्वत काच आणि साबण तयार करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या सर्व गोष्टी तयार करतात. आणि येथे मिठाची कामे आहेत ज्यातून राज्याला मोठ्या प्रमाणात महसूल जमा होतो. या पर्वतांवर खाऱ्या पाण्याचा झरा आहे, परंतु मध्यभागी आणि कुंडाचे पाणी पूर्णपणे ताजे आहे.
आईन ए अकबरी
Loanr Lake- लोणार सरोवर 2020 रंग बदल
जून 2020 च्या सुरुवातीस, 2-3 दिवसांच्या कालावधीत तलाव लाल/गुलाबी झाला. आघारकर संशोधन संस्था, राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्था आणि भारतीय भूगर्भीय सर्वेक्षण यांच्या अहवालात असे सुचवले आहे की कमी झालेली पाण्याची पातळी आणि उच्च क्षारता यामुळे हॅलोबॅक्टेरियमची वाढ आणि कॅरोटीनॉइडची पातळी वाढली, ज्यामुळे रंग बदलला.
लोणार सरोवर ग्रामीण लोककथा
लवणासुर नावाचा राक्षस होता, तो येथील नागरिकांना आणि साधू संताना त्रास देत होता, त्याच्या त्रासाला वैतागून येथील लोकांनी देवाकडे लवणासुरापासून मुक्ती साठी याचना केल्या तेव्हा भगवान विष्णूंनी बाल रूप घेऊन आपल्या पायाच्या नखाने लावणासुराचे बेम्बिपासून दोन भाग करून लवणासुराचा वध केला. त्या लवणासुरामुळे या सरोवराचे पाणी खारे झाले
लोणार सरोवर आणि हिंदू मंदिरे
लोणार शहराच्या मध्यभागी असलेले दैत्य सुदानचे मंदिर वगळता तलावाच्या सभोवतालची असंख्य मंदिरे आज भग्नावस्थेत उभी आहेत, जे भगवान विष्णूच्या विशाल लोणासूरवरील विजयाच्या सन्मानार्थ बांधले गेले होते. हे प्राचीन हिंदू वास्तुकलेचे उत्तम उदाहरण आहे. विष्णुमंदिर, वाघ महादेव, मोरा महादेव, मुंगल्याचा मंदिर आणि देवी कमलजा देवि ही, इतर ही विवराच्या आत सापडलेली अजून मंदिरे आहेत.
लोणार सरोवर – कसे येणार
आपल्या देशातील अश्या अनोख्या आणी त्यातही आपल्या राज्याच्या वैभावापैकी एक असलेल्या या जागतिक वारसाचे दर्शन घेण्यास केव्हा येत आहात मग…आपण…
चला जाणून घेऊ कसे येता येईल लोणार ला….
लोणार हे एक तालुक्याचे ठिकाण आहे, जे महराष्ट्र राज्यातील बुलडाणा जिल्ह्यात येते.
| सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन | जालना | अंतर -९० किमी | वेळ १ :३० ते २ तास |
| जवळचे दुसरे रेल्वे स्टेशन | छत्रपती संभाजी नगर | अंतर- १३७ किमी | वेळ २:३० ते ३:०० तास |
| जवळचे विमानतळ | चिखलठाणा, छत्रपती संभाजी नगर | अंतर- १३५ किमी | वेळ २:३० ते ३:०० तास |
खानपान
महाराष्ट्रीयन जेवण, ठेचा भाकर, वऱ्हाडी जेवण, वरण भात, इत्यादी
राहण्याची सोय
एम. टी. डी. सि. ने रिसोर्ट व्यवस्था तेही सरोवराच्या अगदी जवळ करून दिली आहे, जेथे रूम्स आणि इतर सुविधा उप्लाभ्द आहेत.
पत्ता: महाराष्ट्र राज्य महामार्ग १७१, पटेल नगर, समंथा रोड, लोणार, जि बुलढाणा- ४४३३०२
सुविधा – मोफत पार्किंग, ओंन प्रोपर्टी रेस्ट, खोली सेवा, मुलांचे खेळाचे क्षेत्र
संपर्क :- मोबाईल क्रमांक : श्री. सदानंद दाभाडे (रिसॉर्ट मॅनेजर)-9823357053 ईमेल आयडी : lonar@maharashtratourism.gov.in
या व्यतिरिक्त अन्य प्रायव्हेट हॉटेल आहेत जेथे योग्य सोयी उपलब्ध आहेत.
नजीकची वैशिष्ट्यपूर्ण अन्य प्रेक्षणीय स्थळे
| लोणार जवळ अन्य पर्यटन स्थळ नाव | विशेषता व वैशिष्ट्ये | लोणार पासूनचे अंतर | लागणारा वेळ |
| सिंदखेड राजा | छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या मातोश्री राजमाता जिजाऊ मासाहेब यांचे जन्म ठिकाण | ४९ किमी | १ तास |
| देऊळगाव राजा | प्रति बालाजी म्हणून प्रसिद्ध असलेले, देऊळगाव राजा शहर, येथील लळीत व यात्रा उत्सवासाठी प्रसिद्ध आहे. प्रसिद्ध संत चोखा मेळा तलाव | ६३.५ किमी व सिंदखेड पासून केवळ १२ किमी | १:३० तास |
| शेगाव | श्री संत गजानन महाराज यांचे प्रसिद्ध मंदिर आनंद विहार, आनंद सागर, इत्यादी | ११३ किमी | २ ते २:३० तास |
https://www.youtube.com/watch?v=yKXFezkaBAQ
प्रवास करायचा म्हंटल्यावर वाहन लागणारच तर नवीन वाहंनाबद्दल आमच्या विशिष्ट पोस्ट वाचण्यासाठी खाली लिंक देत आहोत.
गाडी – OLA S1 AIR ओला एस १ ऐअर- विषयी अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा.
Best Bike Under 1.5 lakh- Pulsar N150- विषयी अधिका माहितीसाठी येथे क्लिक करा.
Karizma XMR- Hero New Bike हिरोची नवी गाडी- विषयी अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा.
Murud Janjira -इतिहासातील एक अजिंक्य किल्ला
