Tulsi Vivah- हा एक हिंदू सण आहे, ज्यामध्ये तुळशीचे रोप किंवा पवित्र तुळस (लक्ष्मीचे अवतार) आणि शालिग्राम किंवा आवळा शाखा (विष्णूचे अवतार) यांच्यामध्ये प्रतीकात्मक विधीवत विवाह होतो.तुलसी विवाह म्हणजे पावसाळ्याचा शेवट आणि हिंदू धर्मातील लग्नाच्या हंगामाची सुरुवात. हिंदू ग्रंथ जसे की स्कंद पुराण, पद्म पुराण, तसेच शिव पुराणात तुलसी असुरांच्या कथेत Tulsi Vivah- तुलसी विवाह बद्दल उल्लेख आढळतो.

Tulsi Vivah – तुलसी विवाह परंपरा

विवाह सोहळा घरांमध्ये आणि मंदिरांमध्ये आयोजित केला जातो जेथे संध्याकाळपर्यंत उपवास केला जातो, जेव्हा समारंभ सुरू होतो. घराच्या अंगणाच्या भोवती एक मंडप (विवाह मंडप) बांधला जातो जेथे तुळशीचे रोप सामान्यतः अंगणाच्या मध्यभागी तुलसी वृंदावन नावाच्या विटांच्या प्लास्टरमध्ये लावले जाते. असे मानले जाते की वृंदाचा आत्मा रात्री वनस्पतीमध्ये राहतो आणि सकाळी निघून जातो. वधू तुलसीने साडी आणि कानातले आणि हारांसह दागिने घातले . तुळशीला बिंदी आणि नाकातील अंगठी असलेला मानवी कागदाचा चेहरा जोडलेला असतो. वर म्हणजे विष्णू, कृष्ण, बलराम यांची पितळी प्रतिमा किंवा चित्र किंवा अधिक वेळा शालिग्राम दगड – विष्णूचे प्रतीक म्हणून असतो तर कधी कधी धोतर नेसलेली प्रतिमाही असते . लग्नाआधी विष्णू आणि तुलसी या दोघांनाही आंघोळ घालण्यात येते आणि फुले व हारांनी सजवले जाते. समारंभात जोडप्याला कापसाच्या धाग्याने (माला) जोडले जाते. म्हणजेच त्यांचा विवाह केल्या जातो.

महाराष्ट्रातील तुलसी विवाह (Tulsi Vivah)

महाराष्ट्रात, Tulsi Vivah समारंभातील एक महत्त्वाचा विधी म्हणजे जेव्हा वधू आणि वर यांच्यामध्ये पांढरे वस्त्र ठेवले जाते आणि संत मंगल अष्टक मंत्रांचे पठण करतात. या मंत्रांनी विवाह औपचारिकपणे पूर्ण होतो. सिंदूरमिश्रित तांदूळ उपस्थितांकडून तुळशी आणि विष्णूवर “सावधान” या शब्दाने मंत्रांच्या पठणाच्या शेवटी वर्षाव केला जातो. उपस्थितांनी टाळ्या वाजवून लग्नाला मान्यता दिली जाते. विष्णूला चंदनाची पेस्ट, पुरुषांचे कपडे आणि पवित्र धागा अर्पण केला जातो. वधूला साडी, हळद, सिंदूर आणि विवाहित स्त्रिया परिधान केलेल्या मंगळसूत्राचा हार अर्पण केला जातो. मिठाई आणि जेवण बनवले जाते. प्रत्यक्ष लग्नात तुलसी विवाहासाठीही स्वयंपाक केला जातो.हा सोहळा बहुतांशी स्त्रिया करतात.

Tulsi Vivah (तुलसी विवाह) आख्यायिका

वैष्णव आख्यायिका

एका वैष्णव अख्यायीकेनुसार तुलसीचा संबंध समुद्र मंथनाशी आहे, देव आणि असुरांनी केलेल्या वैश्विक समुद्रमंथनाशी तुलसी विवाहचा संबंध दिसून येतो . मंथनाच्या शेवटी, धन्वंतरी अमृता (अमरत्वाचे अमृत) घेऊन समुद्रातून उठले. विष्णू देवांसाठी ते मिळवतो आणि असुरांना यशस्वीपणे नाकारतो. विष्णूने आनंदी अश्रू ढाळले असे मानले जाते, ज्यातील पहिले अश्रू अमृताच्या आत पडले आणि त्यातूनच तुलसीची स्थापना झाली, जिच्यासोबत नंतर भगवान विष्णूने विवाह केला. तुळशीशी विष्णू/कृष्णाचा विवाह सोहळा पारंपारिक हिंदू विवाहासारखाच असतो.

हिंदू ग्रंथ जसे की स्कंद पुराण, पद्म पुराण, तसेच शिव पुराणात तुलसी असुरांची कथा

हिंदू ग्रंथ जसे की स्कंद पुराण, पद्म पुराण, तसेच शिव पुराणात तुलसी असुरांच्या कथेत, वृंदा आणि तिचा पती जालंधर यांचा समावेश आहे. जालंधराशी लग्न करणारी विष्णूची धार्मिक भक्त म्हणून वृंदाचे वर्णन केले जाते. वृंदाच्या निष्ठेमुळे, जालंधराला अशी शक्ती प्राप्त झाली ज्याने त्याला अजिंक्य बनवले, अगदी देवांनीही. एके दिवशी, नारदांकडून पार्वतीच्या सौंदर्याचा तपशील ऐकून, जालंधराने पार्वतीचा पती, शिवाकडे, तिला त्याच्या स्वाधीन करण्याची मागणी केली ज्यामुळे दोघांमध्ये युद्ध होते. मध्येच, जालंधर वेषांतर करतो आणि शिवाच्या वेषात पार्वतीला पळवून नेण्याचा प्रयत्न करतो. जेव्हा पार्वतीला त्याची फसवणूक कळली तेव्हा ती तिथून पळून जाते आणि भगवान विष्णूला प्रार्थना करते की वृंदालाही अशाच फसवणुकीचा सामना करावा लागावा.

वृंदाला एक अशुभ स्वप्न पडले जिथे तिला तिचा नवरा म्हशीवर बसलेला दिसला. अस्वस्थ झालेली, वृंदा एका उद्यानात फिरून शांतता शोधण्याचा प्रयत्न करते, पण दोन राक्षसांना पाहून ती घाबरते. विष्णू, ऋषीच्या वेषात, वृंदाला वाचवतो आणि तिचा नवरा मेला आहे हे उघड करतो. ती ऋषींना तिच्या पतित पतीला पुन्हा जिवंत करण्याचा आग्रह करते. त्यानंतर विष्णू वृंदाला तिचा नवरा जालंधराचा वेष घेऊन फसवतो आणि अशा प्रकारे तिची पावित्र्य भंग करतो. जेव्हा वृंदाला हे कळते, तेव्हा ती विष्णूला शाप देते की त्याची पत्नी देखील त्याच्यापासून विभक्त होईल (रामायणात चित्रित केल्याप्रमाणे, जेव्हा सीता रामापासून विभक्त होते) आणि आत्मदहन करते. तिची पावित्र्य आता तुटली आहे, शिव जालंधराचा पराभव करण्यास सक्षम आहे.

युद्धाच्या समाप्तीनंतर, सुंदर वृंदाच्या मृत्यूमुळे विष्णू अजूनही दुखावलेला आहे आणि तिच्या चितेवरून हलण्यास नकार देतो. देव निसर्गाची व्यक्तिमत्व शक्ती असलेल्या प्रकृतीला आमंत्रण देतात, जे त्यांना विष्णू जिथे राहतात तिथे तीन बिया पेरण्यासाठी देतात, जे सत्व, रजस आणि तम गुणांचे प्रतिनिधित्व करतात. बिया वाढून तीन वनस्पती बनतात, धात्री, मालती आणि तुळसी, ज्यांना स्वरा, लक्ष्मी आणि गौरी या तीन स्त्रिया आहेत. या अद्भुत स्त्रियांच्या दर्शनाने विष्णू मोहित होतो. मालतीला विष्णूच्या शक्तीचा हेवा वाटत असल्याने, (ती लक्ष्मीच्या दैवी उर्जेतून जन्मली आहे, आणि स्वतः समृद्धीची देवी देखील विष्णूची दैवी ऊर्जा मानली जाते) तिची निंदा केली जाते. धात्री आणि तुळसी या देवी मात्र विष्णूवर निस्सीम प्रेम करतात आणि त्याला त्याच्या दुःखाचा विसर पाडतात. ते विष्णूसोबत वैकुंठाला जातात आणि त्यांना खूप प्रसन्न करतात.

या आख्यायिकेच्या भिन्नतेमध्ये, वृंदा तिच्या पतीच्या अंत्यसंस्कारात स्वतःला विसर्जित करते, परंतु विष्णू हे सुनिश्चित करतो की ती पृथ्वीवर तुळशीच्या रोपाच्या रूपात अवतरली आहे. तिला तुलसी नावाच्या देवीचा दर्जा प्राप्त होतो, तर तिचे पार्थिव रूप तुळशीचे रोप आहे.

प्रचलित परंपरेनुसार, विष्णूने तिच्या पुढच्या जन्मी वृंदाशी लग्न करण्याच्या आशीर्वादानुसार, विष्णूने – शालिग्रामाच्या रूपात – प्रबोधिनी एकादशीला तुलसीशी विवाह- Tulsi Vivah केला. या घटनेची आठवण म्हणून Tulsi Vivah-तुलसी विवाह सोहळा दरवर्षी साजरा केला जातो.

आपणास आवडेल आशा इतर पोस्ट :-

Lonar Lake- लोणार सरोवर

वसुबारस: गोमाता आणि गोवंशाबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणारा पर्व – Vasubaras 2024